Sơ lược về lịch sử ra đời của mô hình kinh doanh đa cấp (MLM)

Mô hình kinh doanh đa cấp (Multi-Level Marketing - MLM) được ra đời từ một ý tưởng nảy sinh từ gian khó của một nhà kinh doanh người Mỹ, Carl Rehnborg (sinh năm 1887, tại St. Augustin, Bang Florida, Hoa Kỳ). Ông đã giành phần lớn thời gian của cuộc đời mình tại Trung Quốc từ năm 1915. Ở nơi này, ông đã nghiên cứu và tạo nguồn cảm hứng về việc bổ sung dinh dưỡng từ nguồn thực phẩm được làm từ thực vật. 

Năm 1927, ông quay về Mỹ để tiếp tục nghiên cứu và thực hiện ý tưởng kinh doanh những sản phẩm bổ trợ cho sức khỏe con người. 

Lúc này, ông chưa có kinh phí để quảng bá sản phẩm. Cho nên, ông đã nảy sinh ra ý tưởng kinh doanh trực tiếp, hay còn gọi là kinh doanh theo mạng lưới, và đó là nền tảng cơ bản cho mô hình kinh doanh đa cấp sau này.

Mô hình này cơ bản là khuyến khích người dùng sản phẩm bổ sung dinh dưỡng của ông là những người thân và bạn bè giới thiệu sản phẩm cho người khác nữa để hưởng hoa hồng khi bán được hàng, và hoa hồng do những người trong mạng lưới tiêu thụ được. Người giới thiệu được gọi là người bảo trợ, tức là người hướng dẫn tận tình về những khoảng hoa hồng và thông tin sản phẩm. Đây là thời điểm đánh dấu sự ra đời của mô hình kinh doanh đa cấp.

Ba làn sóng phát triển của mô hình bán hàng đa cấp:

1)  Làn sóng thứ nhất: Vào đầu thập nên 70 của thế kỷ XX, một số thành viên của Liên Bang Hoa Kỳ cho rằng mô hình này là 'hình tháp ảo", tức bất hợp pháp. Từ đó, những người kinh doanh theo mô hình truyền thống đã gây sức ép lên kinh doanh đa cấp. Tuy nhiên, đến cuối năm 1979, Tòa án thương mại Liên Bang Hoa Kỳ công nhận mô hình này, và nó trở nên hợp pháp, và bộ luật đầu tiên đã ra đời.

2) Làn sóng thứ hai: Từ 1979 - 1990 là thời kỳ bùng nổ của các công ty kinh doanh theo mô hình này trên khắp thế giới.

3) Làn sóng thứ ba: Từ 1990 - đây là thời kỳ hưng thịnh nhất của mô hình kinh doanh này vì nhờ vào sự phát triển của công nghệ và truyền thông, điện thoại và internet. Các nhà phân phối phát triển mạng lưới một cách nhanh chóng và rộng khắp. Những công ty lớn từng áp dụng mô hình này là phải kể đến như Ford, Colgate, và Coca-Cola, v.v...

Mô hình này có mặt ở Việt Nam và đầu thế kỷ 21 và cũng đã chứng kiến không ít sự biến tướng của nó.

Gần đây, nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan chức năng, mô hình kinh doanh đa cấp tại nước ta đã phát triển có định hướng và đúng đắn. Đó là sự ra đời của Nghị định 40/2018/NĐ-CP vào ngày 12/03/2018 và bổ sung, sửa đổi vào ngày 28/04/2023. Các công ty kinh doanh chân chính theo mô hình này chắc chắn sẽ gặt hái được nhiều thành công lớn, trong đó phải kể đến công ty Amway.

N.P.